دکتر وحید رضا حکمت

  • جراح و متخصص چشم
  • فوق تخصص گلوکوم

سوابق تحصیلی:

  • پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز از سال 1377 لغایت 1384
  • تخصص چشم دانشگاه علوم پزشکی شیراز از سال 1385 لغایت 1389
  • فلوشیپ گلوکوم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال 1394 لغایت 1395

مهارت ها:

  • جراحی آب مروارید (کاتاراکت)
  • جراحی آب سیاه (گلوکوم)
  • لیزیک

اطلاعات تماس:

آدرس روزهای معاینه تلفن
تهران، ضرابخانه، خیابان فرخی یزدی، نبش خیابان ششم، پلاک 44، طبقه سوم یکشنبه

ساعت 4 تا 7 عصر
02126713432

09120542586
بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی نگاه شنبه، سه شنبه

ساعت 4 تا 6 عصر
02191311479
مجتمع دارویی درمانی هلال ایران پنجشنبه

ساعت 8 تا 10 صبح
02177142944

کد 305
تلفن همراه: 09024206717

تازه ها

  1. لیزیک روش قدیمی که با تیغ مخصوص بین 150 تا 180 میکرون لایه از سطح قرنیه به صورت فلپ یعنی در یک نقطه متصل بعد از عمل راحتی خوبی داشته ولی تا 3 ماه دست زدن به چشم و آرایش و ورزش خطرناک بوده احتمال جابجایی لایه را دارد.
  2. لازک و prk مطمئن تر بوده جابجایی لایه ندارد بخصوص در prk تیغ ندارد وبرش ندارد پس از روز سوم محدودیت برای زندگی عادی ندارد ولی روز اول در بعضی سوزش بیشتر و برگشت دید کمی دیرتر بر می گردد ولی قرنیه سالم وضخیم می ماند و لایه ای برای جابجایی ندارد خیلی عوارض کمتر است.
  3. فمتو سکند لیزیک همان لیزیک قدیمی است به جای تیغ از لیزر برای برداشت لایه استفاده می شود ولی با همان خطرات.
  4. در این روش smile بسیار جدید و خوب که در 2015 وارد بازار شد یک برش لبخند مانند در 1/3میانه تحتانی قرنیه ایجاد شده با فمتو یک جیب کوچک در وسط قرنیه ایجاد شده وبافت تراش خورده از طریق smile خارج می شود دید سریع برمی گردد حتی بعد از عمل رانندگی راحت است آبریزش خیلی کم وتا یک ساعت کمتر محو می گردد احتمال جابجایی وخطرات لیزیک ندارد دستکاری سطح قرنیه نیست.

  5. *در حال حاضر prk و لازک از لحاظ قیمت و استاندارد حرف اول را می زند تا ببینیم درآینده کدام برتری بیشتری خواهند داشت.

ناخنک

ناخنک بافت ارغوانی رنگ مثلثی شکلی است که در روی سطح چشم، در گوشه قرنیه رشد می کند. بعضی از انواع ناخنک در طی زمان رشد تدریجی دارند؛ در صورتی که رشد بعضی از انواع آن پس از مدتی متوقف می شود. به ندرت ممکن است ناخنک به حدی رشد کند که جلوی مردمک چشم را بگیرد.

ناخنک در آب و هوای آفتابی و در گروه سنی 20 تا 40 سال شایع تر است. دانشمندان علت واقعی ایجاد ناخنک را نمی دانند. بهر حال از آنجاییکه اکثر افرادی که ناخنک دارند، زمان زیادی از اوقات خود را در فضای بیرون می گذرانند، بسیاری از پزشکان معتقدند که اشعه ماوراء بنفش نور خورشید ممکن است در ایجاد آن دخیل باشد. لذا در مناطقی که نور آفتاب شدید است؛ استفاده از عینک محافظ، عینک آفتابی و یا کلاه لبه دار توصیه می شود. در بعضی از مطالعات نیز شیوع ناخنک در مردان بیشتر از زنان گزارش شده که ممکن است بدلیل تماس بیشتر مردان با اشعه ماوراء بنفش نور خورشید باشد.

درگذشته ناخنک به عنوان یک بیماری پیشرونده به حساب می آمد و برای جلوگیری ازرشد ناخنک روی قرنیه وکاهش خطر عود حتی در مراحل اولیه، عمل جراحی انجام می شد. اکنون این طرزبرخورد تغییر کرده و تصمیم بر جراحی ناخنک براساس نمای ضایعه: رشد روی قرنیه، پیشرفت، فاکتورهای خطر زا، علایم و سن بیمار می باشد. به هر حال ،ا گر چه بر روی معیارها توافق عمومی وجود دارد؛ مناسبترین نحوه درمان و روشهای جراحی مورد بحث بوده و هنوز در مر احل ارزیابی هستند.

روشهای درمانی مختلفی برای ناخنک وجود دارد ولی برای رسیدن به نتایج قطعی و رضایت بخش باید از تکنیکهای متعدد استفاده کرد. جراحی موثرترین درمان برای ناخنک می باشد ؛اما فقط باید در مواردی که واجب باشد، انجام شود.

دردرمان ناخنک باید چهار گروه درمانی را مشخص کنیم:

  • درمان طبی
  • درمان با استفاده از روشهای شیمیایی و فیزیکی
  • درمان جراحی
  • درمانهای کمکی

درمان طبی

در قرون گذشته درمان طبی شامل تجویز موضعی محلولهای گیاهی برای جلوگیری از پیشرفت ناخنک یا برای تشکیل اسکار(جوشگاه) بعد از جراحی ضایعات بوده است. به هر حال هیچ نوع درمان طبی نتایج کافی و طولانی مدت نمی داد. در فرمهای ملتهب ناخنک، با تجویز موضعی کورتیزون درجاتی از تأثیردرمانی دیده می شود. اما درپیشرفت کلینیکی بی تاثیر است. دردرمان انواع ملتهب ناخنک و پینگکولا قطره های چشمی ایندومتاسین درمقایسه با قطره های چشمی دگزامتازون تاثیر درمانی بهترو احساس ناراحتی کمتری دارند. این پروتکل شامل تجویز شش مرتبه در روز برای 3 روز و بدنبال آن چهار مرتبه در روز به مدت 11 روز میباشد. بنابراین قطره چشمی ایندومتاسین به عنوان داروی خط مقدم در درمان ناخنک و پینگکولای ملتهب یا در موارد منع استفاده کورتیزون موضعی میباشد.

درمانهای شیمیایی/ فیزیکی

برای انهدام بافتهای فیبرو -واسکولار زیر ملتحمه ای و سلولهای ناخنک در گذشته از مواد شیمیایی یا روشهای فیزیکی استفاده شده است.این روشها برای درمان ناخنکهای کوچک جایز میباشد.نتایج امیدوار کننده نبوده و بسیاری از این تکنیکها منسوخ شده است.

در مان جراحی

آگاه کردن بیمار از اهداف جراحی و نتایج احتمالی، زیربنای جراحی است. در توضیح به بیمار، درصد موفقیت عمل نیز باید بیان شود و درمورد این مطلب که طبیعت ناخنک توام با احتمال عود است و ناخنک عود کننده نسبت به ناخنک اولیه ممکن است وخیم تر باشد ، باید توضیح کامل داده شود. جراحی درمان انتخابی برای ناخنک اولیه و عودکننده است؛ و تکنیک های متعددی از برداشتن ساده تا تکنیک های پیچیده با پیوند غشای مخاطی و کراتوپلاستی (پیوند قرنیه) وجود دارد. انتخاب تکنیک به هدف نهایی و شدت نمای بیماری بستگی دارد .

عمل جراحی درناخنک های کوچک که فقط مرز قرنیه را درگیر کرده و باعث کاهش بینایی یا تحریک نمی شوند ،با هدف زیبایی انجام می شود.این عمل اغلب به درخواست بیمار صورت می گیرد. هدف از جراحی برداشتن سر ناخنک و ترمیم ملتحمه با بهم رساندن لبه های زخم است. زمانیکه عمل به طور صحیح انجام شود، عود نادر بوده و نتایج زیبایی عالی است.

در ناخنک های پیشرفته تر، بخصوص در انواع پیشرونده که پیشرفت ضایعه منجر به رسیدن و تهاجم به ناحیه اپتیکی می شود ،جراحی لازم است. جراحی به دو منظور انجام می شود:برداشت ضایعه و جلوگیری ازظهور مجدد بیماری . در این گروه از بیماران برداشت ساده به دلیل خطرعود بالا که در80 %موارد اتفاق می افتد ،اندیکاسیون ندارد.

درناخنک های بزرگتر، زمانیکه ناحیه ا پتیکی مورد تهاجم قرار گرفته ،جراحی برای بازگرداندن بینایی همیشه ضروری است . هدف از جراحی ؛ برداشتن ناخنک از روی قرنیه، کاهش عود، درمان ناحیه اپتیکی و در خیلی از موارد ترمیم ملتحمه بدلیل برداشتن بافت فیبرو- واسکولار (همبندی - عروقی) زیر ملتحمه است.

درمانهای کمکی

درمانهای کمکی شامل : استفاده از داروهای ضد میتوزی (میتو مایسین C) ، پیوند اتولگ سلولهای بنیادی Stem Cells از لیمبوس چشم خود فرد و استفاده از پرده آمنیوتیک جنین است.

در حال حاضر ، برخورد ما با ناخنک محتاطانه است و فقط زمانی مداخله جراحی می کنیم که دلایل کافی داشته باشیم و علائم بالینی واضح دال بر پیشرفت ناخنک وجود داشته باشد.

گلوكوم یا آب سیاه بیماری است كه می تواند سبب آسیب عصب بینایی و در نتیجه كوری شود. این بیماری در آغاز هیچ علامتی ندارد ولی می تواند در طول چند سال سبب كاهش بینایی و نهایتا كوری شود. درمان زودرس می تواند مانع پیشرفت بیماری و كاهش دید بیمار گردد.

● عصب بینایی:

عصب بینایی از بیش از یك میلیون رشته عصبی تشكیل شده است كه بصورت دسته ای از رشته ها گرد هم آمده اند. این عصب شبكیه (پرده نازك حساس به نور در قسمت عقب كره چشم) را به مغز متصل می كند. برای داشتن دید خوب، سالم بودن عصب بینایی ضروری است.

● تأثیر گلوكوم بر عصب بینایی:

در بسیاری از افراد افزایش فشار داخل چشم سبب گلوكوم می شود. در جلوی چشم فضایی وجود دارد كه "اتاق قدامی" خوانده می شود. مایع شفافی همواره وارد این فضا شده و از آن خارج می شود و وظیفه تغذیه بافت های مجاور را بعهده دارد. به محلی كه مایع از اتاق قدامی خارج می شود اصطلاحاٌ "زاویه" گفته می شود كه محل تلاقی قرنیه و عنبیه است. زمانی كه مایع به زاویه می رسد از طریق یك شبكه اسفنجی شكل شبیه یك سیستم زه كشی از چشم خارج می شود.
گلوكوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می شود كه زاویه ای كه مایع از آن خارج می شود "باز" است. با این حال، به دلایل نا مشخص، سرعت حركت مایع از خلال شبكه تخلیه كند است. كندی حركت مایع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می شود و این افزایش می تواند سبب آسیب دیدن عصب بینایی و كاهش دید شود، مگر آنكه فشار چشم پایین آورده شود.

● كسانی كه در خطرند؟

  • افراد بالای ۴۰ سال
  • كسانیكه در خانواده شان سابقه این بیماری وجود دارد.

● علائم بیماری

آب‌ سیاه‌ چشم‌، نوع‌ مزمن‌ زاویه‌ باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و دردی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، بیمار متوجه می شود كه هر چند اشیایی را كه جلویش قرار دارند خوب می بیند ولی اشیایی را كه در كنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه كند بخوبی نمی بیند.

بیمار مبتلا به گلوكوم در صورت عدم درمان ممكن است ناگهان متوجه شود كه "دید كناری" ندارد. درست مانند این است كه دارد از درون یك لوله به اطراف نگاه می كند. ادامه یافتن بیماری ممكن است سبب از بین رفتن باقیمانده دید حتی در مركز شده و بیمار كور شود.

● تشخیص بیماری

بسیاری تصور می كنند كه در صورتی مبتلا به گلوكوم هستند كه فشار چشمشان بالا باشد اما همیشه چنین نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوكوم را افزایش می دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معنای ابتلا به گلوكوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوكوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است.
هر چند فشار طبیعی معمولا بین ۱۲ تا ۲۱ میلی متر جیوه است، ولی حتی در این فشار نیز ممكن است شخصی به گلوكوم مبتلا باشد و این نشان می دهد كه معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.
چشم پزشك برای تشخیص گلوكوم باید اقدامات تشخیصی زیر را انجام دهد:
حدت بینایی (Visual Acuity): در این تست كه با استفاده از چارت های بینایی انجام می شود بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می شود.
میدان بینایی: در این تست دید كناری (محیطی) بیمار اندازه گیری می شود. با توجه به اینكه از دست دادن دید كناری یكی از علائم گلوكوم است این تست به تشخیص بیماری كمك می كند.
اتساع مردمك: در این تست با استفاده از قطره مردمك چشم بیمار متسع می شود و بدین ترتیب چشم پزشك دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می كند. بعد از معاینه ممكن است دید نزدیك تا چند ساعت تار باشد.
تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه گیری می شود.

● درمان:

هر چند گلوكوم علاج قطعی ندارد ولی درمان های رایج بیماری را كنترل می كنند و این تأییدی بر اهمیت تشخیص و درمان زودرس است. بیشتر چشم پزشكان گلوكومی را كه تازه تشخیص داده شده است با دارو درمان می كنند ولی تحقیقات جدید نشان داده است كه جراحی با لیزر، جایگزینی مطمئن و مؤثر است.

▪ روش های درمانی گلوكوم شامل موارد زیرند:

  • درمان دارویی: شایعترین نوع درمان زودرس گلوكوم درمان دارویی است. داروهای گلوكوم بصورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو شكل سبب كاهش فشار داخل چشم می شوند. بعضی باعث كاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم كمك می كنند.
    داروهای ضد گلوكوم ممكن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی دهند ولی بعضی از این داروهای ممكن است سبب سردرد شده و یا بر روی اعضاء دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره ها ممكن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند.داروهای ضد گلوكوم باید تا زمانی كه به كنترل فشار داخل چشم كمك می كنند مصرف شوند. از آنجا كه گلوكوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع كرده و یا فراموش می كنند مصرف كنند.
  • جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم كمك می كند. هر چند از این روش می توان در هر زمانی استفاده كرد ولی معمولا بعد از آزمایش درمان دارویی بكار می رود. در بسیاری موارد بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف كند.
    روش های جراحی رایج: در جراحی گلوكوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هر چند چشم پزشك در هر زمانی ممكن است تصمیم به جراحی بگیرد ولی معمولا این كار را پس شكست درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.
    جراحی در كلینیك یا بیمارستان صورت می گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق موارد بی حس كننده در اطراف آن بی حس می شود.
    جراح قطعه كوچكی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این باعث بوجود آمدن كانال كوچكی برای عبور مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم كه برداشته شده است با لایه نازك و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای كه روی آن را پوشانده عبور كرده و از چشم خارج می شود.
    بیمار پس از جراحی باید تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیك و ضد التهاب برای مقابله با عفونت و تورم استفاده كند. باید توجه داشت كه این قطره ها با قطره هایی كه بیمار قبلاً برای درمان گلوكوم مصرف می كرده است متفاوتند. بیمار باید همچنین بویژه در چند هفته اول پس از جراحی مرتباً ویزیت شود.
    در بعضی از بیماران، جراحی حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد در كاهش فشار مؤثر است. با این حال، اگر مجرای جدید كه طی جراحی بوجود آمده است مسدود شود ممكن است به جراحی دیگری نیاز باشد. در صورتیكه بیمار قبلاً تحت جراحی چشمی (نظیر جراحی كاتاراكت) قرار نگرفته باشد جراحی گلوكوم بهترین اثر را دارد.
    باید بخاطر داشت كه با اینكه جراحی گلوكوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می كند ولی باعث بهبود دید نخواهد شد. در واقع، دید بیمار ممكن است به خوبی دید قبل از جراحی نباشد، هر چند كه در صورت انجام ندادن جراحی در درازمدت بیمار ممكن است دید خود را كاملاً از دست بدهد.
    جراحی گلوكوم نیز مانند هر جراحی دیگری ممكن است با عوارضی همراه باشد. این عوارض عبارتند از: آب مروارید، مشكلات قرنیه، التهاب یا عفونت داخل چشم و تورم عروق خونی پشت چشم. البته برای هر یك از موارد گفته شده درمان های مؤثری وجود دارد.

● انواع دیگر گلوكوم

هرچند گلوكوم زاویه باز شایعترین نوع این بیماری است ولی گلوكوم انواع دیگری نیز دارد:

  • در گلوكوم با فشار طبیعی یا پایین، تخریب عصب بینایی و محدود شدن دید كناری بصورت غیر منتظره ای در افرادی رخ می دهد كه فشار چشمشان طبیعی است. در درمان این بیماران از همان روش های درمان گلوكوم زاویه باز استفاده می شود.
  • در گلوكوم زاویه بسته مایعی كه در قسمت جلوی چشم قرار دارد بدلیل مسدود شدن زاویه توسط قسمتی از عنبیه (قسمت رنگی چشم) راهی به زاویه نداشته و نمی تواند از چشم خارج شود. در این بیماران یك افزایش ناگهانی در فشار چشم دیده می شود. علائم این نوع گلوكوم شامل درد شدید و تهوع و همچنین قرمزی چشم و تاری دید است. گلوكوم زاویه بسته یك مورد اورژانس است و بیمار باید سریعاً درمان شود. در صورت عدم درمان، بیمار ممكن است ظرف ۱ یا ۲ روز كور شود. جراحی لیزری فوری بطور معمول انسداد را برطرف كرده و بیمار را از كوری نجات می دهد.
  • در گلوكوم مادرزادی، كودك به دلیل وجود یك نقص مادرزادی در زاویه به گلوكوم مبتلاست. كودكان مبتلا معمولاً علائم واضحی نظیر چشم های كدر (cloudy eye)، حساسیت به نور، و اشكریزش شدید دارند. درمان معمولاً بصورت جراحی صورت می گیرد زیرا داروهای ضد گلوكوم ممكن است اثرات نامشخصی بر روی شیرخواران داشته باشند و همچنین تجویز این داروها در این بیماران مشكل است. در صورتیكه جراحی بلافاصله پس از تشخیص انجام شود این كودكان شانس بسیار بالایی برای داشتن یك دید خوب خواهند داشت.
  • گلوكوم ثانویه می تواند عارضه ای از بیماری های دیگر باشد. این نوع گلوكوم بعضی اوقات ناشی از جراحی چشم یا كاتاراكت پیشرفته، آسیب های چشمی، بعضی تومورهای چشمی، یا یووئیت (التهاب چشم) باشد. یكی از انواع به نام گلوكوم رنگدانه ای (Pigmentary Glaucoma) زمانی رخ می دهد كه رنگدانه ها بصورت فلس از عنبیه جدا شده و با انسداد شبكه خروج مایع چشمی، مانع عبور آن شوند. نوع شدیدی نیز به نام گلوكوم نئوواسكولار (Neovascular Glaucoma) با دیابت مرتبط است. همچنین، داروهای كورتیكواستروئیدی (دارای كورتون) كه در درمان التهاب های چشمی و دیگر بیماریها كاربرد دارند نیز می توانند در درصد كمی از بیماران سبب شروع گلوكوم شوند.

 

یا هرگز برایتان پیش آمده است که هنگام خیره شدن به یک زمینه صاف (مثلاً یک کاغذ سفید یا آسمان آبی) متوجه ذرات کوچک غبار مانندی شوید که جلوی چشمتان بالا و پایین می‌روند و هرچه پلک می‌زنید باز هم مثل یک سایه کوچک در جلوی چشمتان قرار دارند؟ این سایه‌های مزاحم را اصطلاحاً مگس پران می‌گویند. معمولاً با حرکت دادن چشم مگس‌پران هم حرکت می‌کند اما چون جهت حرکت آن در خلاف جهت حرکت چشم می‌باشد نمی‌توان آن را با چشم تعقیب کرد.

● مگس‌پران چیست؟

مگس‌پران در حقیقت سایه کدورت‌های موجود در مایع زجاجیه است که روی شبکیه می‌افتد و به صورت یک سایه تیره دیده می‌شود. این کدورت‌ها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه، جمع شدن سلول‌های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی در داخل چشم باشد.

● زجاجیه چیست؟

زجاجیه مایع ژله مانندی است شبیه سفیده تخم مرغ خام که بخش اعظم داخل کره چشم (از پشت عدسی تا روی شبکیه) را پر کرده است و به حفظ ساختمان کروی چشم کمک می‌کند و شبکیه را در جای خودش نگه می‌دارد. ساختمان زجاجیه از یک شبکه اسفنجی متشکل از رشته‌های خیلی ظریف ایجاد شده که مقادیر فراوان آب و مواد محلول را در خود جای داده و به آن حالت ژله‌ای بخشیده است. رشته‌های موجود در زجاجیه در قسمت‌های خارجی‌تر زجاجیه متراکم‌ترند و اتصالات نسبتاً محکمی به لایه‌های داخلی شبکیه دارند.

● چرا مگس‌پران ایجاد می‌شود؟

مگس‌پران عارضه بسیار شایعی است و با گذشت سن شیوع آن افزایش می‌یابد به طوریکه بیش از ۷۰- ۶۰% افراد بالای ۶۰ سال مگس‌پران را تجربه کرده‌اند. رشته‌های موجود در زجاجیه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسیار ظریف است و دیده نمی‌شود اما با بالا رفتن سن این رشته‌ها ضخیم‌تر می‌شوند و در بعضی جاها به هم می‌چسبند و باعث ایجاد کدورت می‌شوند که سایه این کدورت بر روی شبکیه به صورت مگس‌پران احساس می‌شود.

به علاوه در بسیاری از افراد مسن بخشی از رشته‌های محیطی زجاجیه که به شبکیه متصل بوده و از جای خود کنده می‌شود و به داخل بخش‌های مرکزی زجاجیه می‌افتد. این حالت که آن را (جداشدگی خلفی زجاجیه) می‌نامند شایعترین علت ایجاد مگس‌پران است. گاهی اوقات هم وجود التهاب داخل چشمی (یووئیت) سبب تجمع سلول‌های التهابی در زجاجیه می‌شود که باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود. یک علت دیگر مگس‌پران وجود خونریزی در داخل زجاجیه است؛ مثلاً در افراد مبتلا به دیابت ممکن است خونریزی خفیف چشمی ابتدا به صورت یک مگس‌پران دیده شود.

● مگس‌پران در چه افرادی شایع‌تر است؟

  • افراد بالای ۶۰ سال
  • افراد نزدیک بین
  • افرادی که سابقه جراحی چشمی (بخصوص جراحی آب مروارید) دارند.
  • افرادی که سابقه التهاب داخل چشمی (یووئیت) دارند.

● جرقه چیست؟

در چشم پزشکی جرقه به معنای احساس وجود نور در میدان بینایی است وقتی که در حقیقت محرک نوری وجود ندارد. جرقه ممکن است به صورت خطوط درخشان صاعقه مانند یا به صورت اجسام ریز درخشنده به نظر برسد. جرقه ممکن است فقط در یک نقطه خاص میدان بینایی دیده شود و یا به صورت نقاط ریز متعدد در بخشی از میدان بینایی درآید.

احساس دیدن جرقه معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد اما غالباً تکرار می شود. معمولاً در محیط‌های تاریک جرقه ها بیشتر تظاهر می‌کنند. به علاوه حرکات ناگهانی سر یا چشم‌ها ممکن است باعث دیدن جرقه شود.

● چرا جرقه ایجاد می‌شود؟

همانطور که قبلاً گفته شد با افزایش سن رشته‌های زجاجیه زخیم‌تر می‌شوند و به هم چسبندگی پیدا می‌کنند. این چسبندگی رشته‌های زجاجیه ممکن است باعث کشیده شدن پرده شبکیه گردد از آنجا که پاسخ سلول های شبکیه به محرک ها بصورت درک نور است هر عاملی که سلول های شبکیه را تحریک کند در مغز به عنوان نور تفسیر می شود. به همین علت وقتی شبکیه تحت کشش قرار گیرد جرقه‌های نوری دیده می‌شود.

● آیا مگس‌پران و جرقه خطرناک است؟

بسیاری از افراد مدت ها مگس‌پران داشته اند و هیچ مشکل خاصی پیدا نکرده اند. مگس پرانی که سال های سال وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً خطری ندارد اما بروز مگس پران جدید می تواند ناشی از مشکلات جدی چشمی باشد.

البته همانطور که گفته شد شایعترین علت بروز مگس پران جدید (جداشدگی زجاجیه خلفی) است که به خودی خود خطری ندارد اما گاهی اوقات در حین جدا شدن زجاجیه بخشی از شبکیه نیز همراه با آن کنده می‌شود و باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در پرده شبکیه می‌شود که می تواند سبب جدا شدن پرده شبکیه و مشکلات شدید بینایی شود.

به‌طوریکه قبلاً ذکر شد وجود جرقه معمولاً ناشی از کشش و تحریک شبکیه است، بنابراین در افرادی که اخیراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ایجاد پارگی در پرده شبکیه وجود دارد. تشخیص علت ایجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاینه دقیق چشم پزشکی امکان‌پذیر نیست بنابراین لازم است تمام افرادی که دچار جرقه هستند و یا مگس‌پران جدید پیدا کرده‌اند حتماً توسط چشم‌پزشک معاینه شوند.

برای انجام معاینه ابتدا مردمک با استفاده از قطره‌های مخصوص باز می‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسایل مخصوص زجاجیه و شبکیه معاینه می‌شود. در صورتی که در معاینه هیچ مشکلی به جزء (جداشدگی زجاجیه خلفی) وجود نداشته باشد و شبکیه سالم باشد معمولاً خطری وجود ندارد و اقدام خاصی لازم نیست اما در مواردی که آسیبی به پرده شبکیه وارد شده باشد یا خونریزی یا التهاب داخل چشمی وجود داشته باشد باید درمان انجام شود.

گاهی با یک نوبت معاینه نمی‌توان علت دقیق مگس‌پران را تشخیص داد. در این حالت معمولاً لازم است معاینه در فواصل ۲-۳ هفته یک بار تکرار شود تا زمانی که مطمئن شویم علت خطرناکی وجود ندارد. یک نکته مهم آن است که جرقه حتی اگر با پارگی شبکیه همراه باشد معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بین می رود؛ مگس پران هم حتی در صورت همراهی با پارگی شبکیه پس از چند هفته کوچک می شود. بنابراین در افرادی که جرقه یا مگس پران جدید ایجاد شده حتی اگر خود به خود خوب شده باشد لازم است معاینه کامل چشم انجام شود.

● آیا جرقه و یا مگس‌پران قابل درمان است؟

همانطور که قبلاً گفته شد مگس‌پران معمولاً علت خطرناکی ندارد و نیازی به درمان ندارد. در اکثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه مگس پران به تدریج کوچک می شود و فرد نیز عادت می کند که آن را ندیده بگیرد. اما در مواردی که مگس پران با سوراخ یا پارگی پرده شبکیه همراه باشد ممکن است نیاز به اقدامات درمانی مثل لیزر یا عمل جراحی برای جلوگیری از پارگی پرده شبکیه وجود داشته باشد. جرقه نیز در صورتی که علت خطرناکی نداشته باشد پس از چند روز تا چند هفته برطرف می‌شود و نیاز به درمان ندارد.

● علل غیر چشمی جرقه :

افرادی که میگرن دارند اغلب نوع دیگری از جرقه را تجربه می‌کنند. این جرقه‌ها به صورت خطوط زیگزاگی لرزان یا نقاط بزرگ شونده دیده می‌شود. معمولاً این جرقه‌ها ابتدا در وسط میدان بینایی ظاهر می‌گردد (یعنی روبروی فرد دیده می‌شود) و در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به تدریج به کناره‌های میدان بینایی کشیده شده، کم‌کم محو می‌گردد. پس از آن سر درد شروع می‌شود که معمولاً یک طرفه و ضربان‌دار است. البته در بعضی از افراد فقط جرقه تظاهر می‌کند و سردرد اتفاق نمی‌افتد. این حالت را “میگرن چشمی” می‌گویند. یک نکته مهم آن است که جرقه ناشی از میگرن همزمان در هر دو چشم دیده می‌شود اما جرقه ناشی از مشکلات چشمی فقط در چشم مبتلا تظاهر می‌کند. یک علت دیگر جرقه برخورد ضربه ناگهانی به سر است. (احتمالاً به همین دلیل.) برخورد هر ضربه ناگهانی به سر ممکن است باعث شود که فرد تا چند ثانیه جرقه‌های درخشان کوچک ببیند یا اصطلاحاً (برق از چشمش بپرد.)

● کلام آخر:

همانطور که گفته شد مگس‌پران‌های قدیمی که سال‌ها وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً بی‌خطر است. اما در موارد زیر لازم است حتماً به چشم پزشک مراجعه کنید:

  • مگس‌پرانی که جدیداً ایجاد شده است (حتی اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)
  • مگس‌پران قدیمی که جدیداً بزرگتر شده یا تغییر دیگری پیدا کرده است.
  • مگس‌پران همراه با جرقه (حتی اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد)
  • مگس‌پران همراه با کم شدن یا تاری دید یا احساس وجود پرده در جلوی چشم (این علامت بسیار مهم است و ممکن است ناشی از کنده شدن بخشی از شبکیه باشد که به درمان فوری نیاز دارد)
  • دیدن جرقه حتی اگر با هیچ مشکل چشمی دیگری همراه نباشد و پس از چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا کرده باشد.

● عیوب انکساری چیست؟

برای اینکه چشمها خوب ببینند، اشعه های نور باید توسط قرنیه و عدسی شکسته شوند، طوری که روی شبکیه،لایه عصبی که در پشت چشم کشیده شده، متمرکز شوند.
شبکیه تصویری که توسط این اشعه های نوری تشکیل شده را دریافت می کند و تصویر را از طریق عصب بینایی به مغز می فرستد. عیب انکساری به این معناست که شکل چشمان شما نمی تواند نور را مناسب منکسر (‌شکسته )‌ کند،لذا تصویری که می بینید تار است.گرچه عیوب انکساری بیماریهای چشم نامیده می شوند، اما بیماری نیستند.

● انواع عیوب انکساری چیست؟

▪ میوپی(نزدیک بینی):

یک چشم نزدیک بین طویل تراز نرمال است یا دارای قرنیه خیلی تند است،بنابراین اشعه های نور جلو شبکیه متمرکز می شوند.اجسام نزدیک واضح بنظر می رسند،ولی اجسام دور تار هستند.

میوپی ارثی است و اغلب در کودکان وقتی بین ۸ تا ۱۲ سالگی هستند تشخیص داده می شود.در طول دوران نوجوانی،وقتی بدن سریع رشد می کند،میوپی بدتر می شود.بین سنین ۲۰ و ۴۰ تغییرات اندکی وجود دارد.اگر میوپی خفیف باشد ،میوپی پایین نامیده می شود.

میوپی شدید بعنوان میوپی بالا نامیده می شود.اگر میوپی بالا دارید،خطر بیشتری برای جداشدگی شبکیه خواهید داشت.

اگر شما در گروه خطر هستید چشم پزشک شما باید علائم خطر جداشدگی شبکیه رابا شما در میان بگذارد.اگر شبکیه جدا شود،اقدام جراحی تنها راه مرمت آن است.داشتن معاینات منظم چشم توسط چشم پزشک برای مشاهده تغییرات شبکیه مهم است.

▪ هایپروپی(دوربینی):

یک چشم دور بین از نرمال کوتاه تر است.نور از اجسام نزدیک،مثل صفحه کتاب نمی تواند به وضوح روی شیکیه متمرکز شود.مانند نزدیک بینی،دوربینی معمولا ارثی است. هنگامیکه چشم رشد می کند و طویل تر می شود، هایپروپی کاهش می یابد.

▪ آستیگمات(انحراف دید):

قرنیه پنجره شفاف جلو چشم است.یک قرنیه طبیعی گرد و صاف است،شبیه توپ بسکتبال.وقتی شما آستیگمات دارید،قرنیه در یک جهت نسبت به سایرجهات انحنای بیشتری دارد،مثل توپ فوتبال آمریکایی.آستیگمات دید را برای اجسام دور و نزدیک تار یا منحرف می کند.این عیب تقریباً شبیه یک آینه سرگرمی خانه است که در آن خیلی بلند ،خیلی پهن یا خیلی لاغر بنظر می رسید.امکان داشتن آستیگمات با میوپی یا هیپراوپی وجود دارد.

▪ پیرچشمی:

وقتی جوان هستید لنز درون چشم شما نرم و قابل انعطاف است.لنز چشم شکلش را به راحتی تغییر می دهد، و اجازه می دهد که روی اجسام دور و نزدیک تمرکز کنید.بعد از سن ۴۰ سالگی،لنز سخت تر می شود.از آنجا که لنز نمی تواند به راحتی گذشته تغییر شکل دهد،خواندن در محدوده نزدیک سخت تر است.
این وضع نرمال پیرچشمی نامیده می شود.شما همچنین ممکن است پیر چشمی را با میوپی،هایپروپی یا آستیگماتیسم داشته باشید.

عیوب انکساری چگونه تصحیح می شوند؟ عینک و لنزهای تماسی شایعترین روش های تصحیح عیوب انکساری هستند.آنها با متمرکز کردن دوباره اشعه های نور روی شبکیه، درجهت جبران مشکل چشم شما عمل می کنند.جراحی انکساری نیز انتخابی برای تصحیح یا بهبود دید شماست.

اقدامات جراحی به کار گرفته می شود تا با تغییر شکل قرنیه ،یا سطح جلویی چشمان شما، قدرت تمرکزی چشمان شما را تنظیم کند.

شواهد کافی علمی مبنی بر اینکه تمرینات چشم ،ویتامین ها یا قرص ها بتوانند عیوب انکساری را پیش گیری یا درمان کنند وجود ندارد.

▪ عینک:

عینک متد آسانی برای تصحیح عیوب انکساری است.همچنین می تواند در محافظت چشمان شما از اشعه های نوری زیانبار،مثل اشعه های فرابنفش (UV) مفید باشد.وقتی شما عینک سفارش می دهید، پوشش مخصوصی که نور فرابنفش را حذف کند موجود است.

عینکهای دو کانونی عینکهایی هستند که برای تصحیح پیرچشمی بکار می روند.این عینکها یک قسمت برای خواندن درنیمه پایین لنز و دیگری برای دیدن فاصله در بالا دارند.انواع سه کانونی، دارای سه لنز متفاوت در یک مجموعه عینک هستند.

اگرشما نیازی به تصحیح برای دید دور ندارید، برای تصحیح پیر چشمی می توانید یک نسخه عینک برای خواندن دریافت کنید، یاآن را آزاد خریداری نمایید.هیچ تمرین یا دارویی نمی تواند پیر چشمی را بر گرداند.از آنجا که لنز شما به مرورانعطاف پذیری خود را از دست می دهد،احتمالا نیاز خواهید داشت بین سنین ۴۰ و ۶۰ هر از چندگاه نسخه خود را عوض کنید.

▪ لنزهای تماسی:

در حال حاضر انواع زیادی از لنزهای تماسی موجود است .نوعی که برای شما بهتر باشد بستگی به عیب انکساری شما و روش زندگی تان دارد.اگر می خواهید لنز تماسی استفاده کنید ،در مورد انتخاب های گوناگون با چشم پزشک خود مشورت کنید. ممکن است درمورد روشی موسوم به اورتوکراتولوژی برای درمان نزدیک بینی شنیده باشید.این روش یک سری لنزهای تماسی سخت را بکار می برد تا به مرور قرنیه را مسطح و عیب انکساری را کاهش دهد. بهبود دید با اورتوکراتولوژی موقت است.بعد از برداشتن لنز،قرنیه به شکل اولیه برمی گردد و نزدیک بینی عود می کند.

● جراحی انکساری

  • کراتوتومی آستیگماتیک(AK) :

    کراتوتومی آستیگماتیک یک روش جراحی میکروسکوپی است.جراح برشهای عمیق(معمولا یک یا دو عدد )در قرنیه به صورت منحنی ایجاد می کند.برشها نقاطی از قرنیه که خیلی انحراف داشته باشد را مسطح می کنند.

  • کراتوتومی فوتورفراکتیو (PRK) :

    لیزر رادیواکتیو جهت کاهش نزدیک بینی و آستیگماتیسم در یک روش موسوم به کراتوتومی فوتورفراکتیو(PRK) بکار می رود.بااستفاده از یک نور نامرئی و پرقدرت ،لیزر قرنیه را می شکافد.تیغهای جراحی در PRK استفاده نمی شوند.

  • لیزر کراتومیلوزیس در جا(LASIK) :

    لیزیک روشی متشکل از جراحی میکروسکوپی و لیزر رادیواکتیو برای تصحیح نزدیک بینی،دوربینی و آستیگمات است.در LASIK یک وسیله کاملا تخصصی (میکرو کراتوم)برای برش یک لایه قرنیه استفاده می شود.این لایه عقب زده می شود ، ولیزر رادیواکتیو بافت در تماس قرنیه رابرای تغییر شکل آن برش می دهد.لایه سپس برگردانده می شود واجازه داده می شود در محل التیام یابد.در این روش بخیه بکار نمی رود.

    عوارض و اثرات جانبی: از آنجا که AK ،PRK وLASIK اقدامات جراحی هستند،مهم است که هنگام اخذ تصمیم جراحی انکساری برای شما، یک تصمیم عاقلانه گرفته شود.عوارض و اثرات جانبی این اقدامات شامل: احساس ناراحتی موقت ; دید تار و بی ثبات ; تصحیح کمتر یا بیشتر از حد ; دید شبانه ضعیف ; آستیگمات نامنظم ; اسکار قرنیه ; فقدان دید دائم .

  • حلقه های داخل بستری قرنیه:

    حلقه های داخل بستری قرنیه، که گاهی حلقه های داخل قرنیه هم نامیده می شوند،قطعات پلاستیکی هلالی شکل هستند که به منظور صاف کردن قرنیه درون چشم کار گذاشته می شوند.این حلقه ها جهت تصحیح نزدیک بینی خفیف بکار می روند.حلقه های داخل بستری قرنیه قابل برداشتن هستند،ولی چون جراحی نیاز است ،این کار خطرناک است .در بعضی افراد عوارض ممکن است دائمی باشد.عوارض شامل تشعشع نوری،هاله نور و مشکلات دید شب می باشد.عوارض جراحی می تواند سبب آستیگمات، تشعشع و هاله نوری شود.عوارض نادر شامل عفونت ،از دست دادن دید و سوراخ شدگی چشم است.

● بهترین روش اصلاح عیوب انکساری چیست؟

روش ارجح برای اصلاح عیوب انکساری وجود ندارد.مناسب ترین تصحیح برای شما بستگی به چشمان شما و روش زندگیتان دارد.شما باید عیب انکساری و روش زندگی خود را با چشم پزشکتان مطرح کنید، تا تصمیم گیری کند کدام روش تصحیح برای شما موثرتراست .

 

بدون تردید داشتن مژه‌های پر پشت در زیبایی چهره‌ی انسان اهمیت فوق‌العاده‌ دارد. مژه‌های پر پشت بر زیبایی چشم‌ها افزوده و در کنار سایر عناصر صورت مانند ابروها، خط موی پیشانی، گونه‌، بینی، لب‌ها و چانه، تصویر منحصر به فردی به چهره‌ی‌انسان می‌بخشند.
طبعاً فقدان مژه در ظاهر شخص تأثیر منفی می‌گذارد. شایان ذکر است که از نظر آناتومی نقش مژه‌ها در انسان و حیوانات حفاظت از چشم‌ها در برابر گرد و خاک است.

● اندیکاسیون‌های کاشت مژه

کلاً افرادی که متقاضی کاشت مژه هستند دو دسته‌اند. برخی در اثر تروما یا بیماری‌های مختلف مژه‌های خود را از دست داده‌اند. علل این امر عبارتند از:

  • جراحت‌ها و اسکار ناشی از تصادفات رانندگی، حوادث کار، سوختگی، خالکوبی لبه‌ی پلک و استفاده‌ی طولانی از مژه‌های مصنوعی
  • برداشتن تومورهای مختلف با جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی
  • بیماری‌های پوستی مانند آلوپسی آره آتا، لوپوس سیستمی، لیکن پلان، بیماری‌های غده‌ی تیروئید
  • تریکوتیلومانیا
  • فقدان مادرزادی مو در کل بدن

پیش از کاشت مژه دراین بیماران سه نکته حائز اهمیت است:

  • آیا بافت صدمه دید‌ه‌ی پلک آمادگی پذیرش فولیکول‌های موی جدید را دارد یا خیر؟
  • آیا ناحیه‌ی دهنده‌ی‌ مناسب برای برداشت مو وجود دارد یا خیر؟

آیا بیماری پوستی پلک فعال است یا خاموش. اگر خاموش است باید کاشت مژه را حداقل تا دو سال به تعویق انداخت. در تریکوتیلومانیا بیمار مژه‌های خود را به صورت اجباری- وسواسی می‌کند. در این حالت نباید کاشت مژه تا موقعی که بیماری کاملاً تحت کنترل قرار نگرفته است انجام شود.

بهتر است جراح با روانپزشک مربوطه مشاوره نماید و از او درباره‌ی‌ زمان مناسب برای عمل سوال کند. زیرا اظهارات بیمار به خودی خود قابل قبول نیستند.

گاهی بیماران مبتلا به تریکوتیلومانی کندن موهای خود را انکار می‌کنند در حالی که در معاینه‌ی نواحی فاقد مژه، شکستگی مژه‌ها کاملاً مشهود است.

گروه دوم افرادی هستند (به ویژه خانم‌ها) که مژه‌های سالم و طبیعی دارند و فقط برای افزایش اندازه و رنگ مژه‌ها و پر پشتی آنها به پزشک مراجعه می‌کنند. در این حالت بهتر است بیمار خواسته‌ی خود را به طور شفاف با پزشک در میان بگذارد و پزشک نیز امکان کسب نتیجه‌ی مورد نظر را بررسی کرده و به بیمار اطلاع دهد و در نهایت روی نتیجه‌ی واحد به توافق برسند.

در مواردی که پیش‌بینی می‌شود میزان بهبود به دست آمده با کاشت مژه نسبت به هزینه‌، زمان تلف شده و دردسرهای عمل اندک است نباید این کار توصیه شود. درافراد مبتلا به اختلال خود زشت بینی (body dismorphic disorder) نیز بهتر است قبل از عمل با روانپزشک مربوطه مشاوره شود.

در این بیماری افراد تصویر معیوبی از ظاهر خود در ذهن دارند و دائماً برای بهبود خود به جراحی‌های زیبایی متعدد متوسل می‌شوند. این بیماری اغلب در مشاوره و تهیه‌ی پرسشنامه‌ی غربالگری می‌شود. ضمناً در افرادی که سابقه‌‌ی کلوئید یا اسکار هیپرتروفیک دارند و یا دچار انتروپیون مکرر، کونژنکتیویت مکرر، بیرون زدگی چشم‌ها به علت پرکاری تیروئید یا قوز قرنیه هستند نیز کاشت مژه ممنوعیت دارد.

● درمان جراحی

پیش از عمل کاشت مژه اگر بیماری چشمی خاصی وجود داشته باشد بهتر است با متخصصان چشم مشاوره انجام شود. اگر بیماری عمومی جدی از قبیل دیابت، فشارخون بالا، آریتمی قلبی یا نارسایی قلبی نیز وجود داشته باشد باید با متخصص داخلی مشاوره صورت گیرد.

هدف از کاشت مو برداشتن پیوندهای موی زنده از ناحیه‌ی دهنده‌ و انتقال آنها به ناحیه‌ی گیرنده‌‌ی فاقد موست.

در کاشت مژه باید موهای برداشته شده از ناحیه‌ی دهنده تا حد امکان با مژه‌ها همگونی داشته باشد. برای این کار اغلب از موهای ظریف در خلف گردن و یا از موهای سر در بالا و پشت گوش‌ها و گاهی از موهای ابروها و ساق ‌پا استفاده می‌شود.

کاشت مژه با بی‌حسی موضعی در حالی که بیمار بیدار است انجام می‌شود. حین عمل، پلک‌ها با یک وسیله‌ی خاص ثابت نگه داشته می‌شوند تا از بروز رفلکس طبیعی پلک زدن جلوگیری شود. ضمناً باید مراقب چشم‌ها بود.

هر چند به طور طبیعی پلک فوقانی حدود صد مژه و پلک تحتانی حدود شصت مژه دارد افزودن چند تار مو در پلک‌ها ممکن است تراکم مژه‌ها را فوق العاده افزایش دهد.

در جراحی ترمیمی کاشت حدوداً بیست ‌تار مو در هر پلک ممکن است نمای طبیعی ایجاد کند. امروزه برخی جراحان می‌توانند در یک جلسه ۶۰ مژه در هر پلک بکارند. این عمل یک تا سه ساعت طول می‌کشد. گاهی لازم است کاشت مژه دو یا سه بار تکرار شود تا نتیجه‌ی دلخواه حاصل گردد.

● درمان طبی

اخیراً استفاده از آنالوگ‌های پروستاگلاندین‌ در درمان طبی کم پشتی مژه‌ها مورد توجه قرارگرفته است. معروف‌ترین این داروها لاتانوپروست latanoprost است که به شکل قطره‌ی ‌چشمی برای پایین آوردن فشار چشم‌ در گلوکوم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

متخصصان چشم متوجه شده‌اند که لاتانوپروست موجب تحریک رشد مژه‌ها و تیره شدن رنگ آنها می‌شود بدون اینکه مژه‌ی جدیدی بروید. این دارو در حیوانات نیز مورد بررسی قرار گرفته و شاید درآینده در درمان آلوپسی آندروژنتیک نیز به کار رود.

لاتانوپروست خروج مایع از داخل چشم را افزایش داده و فشار داخل چشم را در بیماران مبتلا به گلوکوم کاهش می‌دهد. عوارض این دارو عبارتند از تاری دید، التهاب پلک، تیرگی عنبیه، احساس سوزش، تیره‌شدن دائمی مژه‌ها و ضخیم‌شدن مژه‌ها در حال حاضر کاربرد لاتانوپروست فقط برای گلوکوم مورد بررسی و تأیید قرارگرفته است.