دژنراسیون ماكولا (AMD or ARMD) شایعترین علت كوری در جهان است! در این بیماری ماكولا یا لكه زرد تخریب می شود. ماكولا قسمت حساس به نور شبكیه و مسئول دید مستقیم و واضح است كه برای كارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است.
دژنراسیون ماكولا بر دو نوع است: خشك (Dry) و تَر (Wet). نوع خشك شایعتر بوده و حدود ۹۰% بیماران به این نوع مبتلا می شوند. نوع تَر معمولا با كاهش دید شدیدتر و جدی تری همراه است.
دژنراسیون ماكولا در افراد بالای ۶۵ سال شایعتر بوده و زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند. اكثر موارد این بیماری با افزایش سن بوجود می آیند. این بیماری می تواند عارضه بعضی داروها نیز باشد. همچنین به نظر می رسد ارث نیز در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد.
● علائم و نشانه ها
دژنراسیون ماكولا می تواند سبب كاهش دید تدریجی یا ناگهانی شود. اگر خطوط مستقیم را موجدار می بینید، دیدتان تار است، یا لكه های تیره در مركز دید خود می بینید احتمال دارد كه دچار علائم اولیه دژنراسیون ماكولا شده باشید. در بسیاری موارد قبل از اینكه بیمار دچار علائم شود چشم پزشك علائم اولیه بیماری را در معاینه تشخیص می دهد. این كار معمولا از طریق تست میدان بینایی صورت می گیرد.
● علت دژنراسیون ماكولا
علت دقیق این بیماری هنوز شناخته نشده است. نوع خشك ممكن است بر اثر پیر و نازك شدن بافت ماكولا، رسوب رنگدانه ها در ماكولا، و یا تركیبی از این دو ایجاد شود. در نوع تَر عروق خونی جدید در زیر شبكیه رشد كرده و خون و مایع از آنها نشت می كند. این نشت سبب مرگ سلول های شبكیه شده و باعث ایجاد نقاط كور در دید مركزی می شود.
عواملی كه شانس ابتلا به بیماری را افزایش می دهد عبارتند از: سابقه خانوادگی، مصرف سیگار، فشار خون بالا، دوربینی و چاقی.
بسیاری از پژوهشگران و چشم پزشكان معتقدند كه بعضی از مواد غذایی نظیر روی، لوتئین، زیگزانتین (Xyxantine) و ویتامین های A، C و E به كاهش خطر ابتلا به بیماری كمك كرده و یا پیشرفت AMD خشك را كند می كنند. چربی ها نیز ممكن است در این میان نقش داشته باشند. در مطالعه ای كه نتایج آن در شماره آگوست ۲۰۰۱ مجله چشم پزشكی Archive of Ophthalmologoy چاپ شده است نتیجه گیری شده است كه مصرف اسید های چرب امگا-۳ كه در ماهی به میزان فراوانی یافت می شود اثر حفاظتی در مقابل دژنراسیون ماكولا دارد. از سوی دیگر، مصرف اسیدهای چرب امگا-۶ كه در روغن های نباتی یافت می شوند خطر ابتلا را افزایش می دهد.
بعضی از موارد دژنراسیون ماكولا عارضه ای از داروهای سمی نظیركلروكین (دارویی ضد مالاریا) یا فنوتیازین ها (دسته ای از داروهای روانپزشكی) هستند.
● درمان دژنراسیون ماكولا
این بیماری درمان قطعی ندارد ولی درمان هایی برای جلوگیری از پیشرفت بیمار و یا حتی بهبود دید وجود دارد.
- ویتامین ها و مواد معدنی:
تحقیقات نشان داده است كه ویتامین های آنتی اكسیدان نظیر بتا-كاروتن (ویتامین A) و ویتامین های C و E ممكن است ماكولا را در برابر تخریب محافظت كنند. اخیرا در مطالعه ای بر روی ۳۶۰۰ بیمار نشان داده شده است كه مصرف ویتامین های C و E، بتا-كاروتن و روی، خطر پیشرفت بیماری را در بعضی بیماران تا ۲۸% كاهش می دهد. این یافته ها سبب می شوند تا پژوهشگران به بیماران در خطر ابتلا به AMD پیشرفته توصیه كنند آنتی اكسیدان و روی به مقادیر زیر مصرف كنند. مقادیر توصیه شده به شرح زیرند:
ـ ۵۰۰ میلی گرم ویتامین C
ـ۴۰۰ واحد ویتامین E
ـ ۱۵ میلی گرم بتا-كاروتن
ـ و ۸۰ میلی گرم اكسید روی
باید توجه داشت كه كسانیكه سیگار می كشند نباید از قرص های بتا-كاروتن استفاده كنند زیرا ریسك ابتلا به سرطان ریه در این افراد و كسانیكه تازه سیگار را ترك كرده اند با مصرف بتا-كاروتن افزایش می یابد.
- درمان دارویی با ویزودین (Visudyne):
ویزودین اولین دارویی است كه برای نوع تَر بكار می رود. در این روش درمانی، دارو به دست بیمار تزریق شده و سپس با استفاده از یك لیزر غیر حرارتی فعال می شود. فعال شدن دارو سبب ایجاد واكنشی شیمیایی می شود كه عروق خونی غیر طبیعی را از بین می برد. از هر ۶ بیمار درمان شده یك نفر دید بهتری پیدا می كند و این دو برابر بیمارانی است كه از این دارو استفاده نمی كنند. - درمان با لیزر:
فوتوكوآگولاسیون با لیزر (Laser Photocoagulation) با تخریب و عایق بندی عروق خونی جدید و جلوگیری از نشت خون و مایع باعث بهبود بیماران مبتلا به نوع تَر می شود. در این روش جای لیزر مانند زخمی بر روی شبكیه باقی می ماند و باعث بوجود آمدن نقاط كور در دید بیمار می شود. پژوهشگران مشغول بررسی راه هایی برای كاهش زخم ها و همچنین درمان نوع خشك بیماری با لیزر هستند. - فیلتراسیون خونی (Blood Filtration):
در این روش كه حدود ۲ دهه پیش توسط ژاپنی ها ابداع شد جریان متفاوت خون در غشاء سبب كاهش مقدار بعضی از پروتئین ها و اسید های چرب كه مقدارشان زیاد است و ممكن است مضر باشند می شود. این تكنیك در بیماریهای مختلفی بكار گرفته شده است ولی نوع جدیدی از آن بنام رئوفرزیس (Rheopheresis) برای درمان نوع خشك AMD تست شده است. رئوفرزیس هنوز توسط سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) تأیید نشده است ولی بصورت تجارتی در كانادا و اروپا در دسترس است. - تلسكوپ قابل جاگذاری (Implantable Telescope):
این وسیله تلسكوپی كوچك است كه تصویر را بزرگ كرده و بر روی شبكیه می اندازد. بزرگ شدن تصویر سبب می شود كه نسبت قسمت تخریب شده ماكولا به اندازه تصویر كم شود و در نتیجه لكه هایی كه در دید مركزی دیده می شوند كوچكتر شوند. تلسكوپ مینیاتوری قابل جاگذاری (Implantable Miniature Telescope) در اواخر دهه ۹۰ اختراع شد و در حال حاضر بر روی ۲۰۰ بیمار آزمایش شده است.
▪ وسایلی كه برای كاهش بینایی استفاده می شوند:
هر چند اخیراً پیشرفت های زیادی در درمان AMD صورت گرفته است ولی دید از دست رفته قابل بازگشت نیست. برای بیمارانی كه دیدشان را از دست داده اند وسایلی وجود دارد كه با استفاده از لنز های بزرگ كننده و نور زیاد به بهبود بینایی كمك می كنند. بعضی از این وسایل تصویر را به قسمت های محیطی تر شبكیه و خارج از محدوده ماكولا منتقل می كنند.