نگاهی به علل و راه حل اشکریزش:
ما عادت کردهایم که اشک را تنها در مواقع غم و اندوه ببینیم، اما واقعیت چیز دیگری است. اشکریزش الزاما به معنای گریه کردن نیست و بیماران بسیاری وجود دارند که حتی بدون وجود هیچگونه ناراحتی دچار سرازیر شدن اشک از چشمان خود هستند. این حالت که در اصطلاح پزشکی <اپیفورا> نام دارد، علل و عوامل مختلفی دارد و گاهی اوقات به قدری شدید، مداوم و طولانی مدت میشود که برای بیمار دردسرهای زیادی ایجاد میکند
اشک برخلاف تصور بیشتر مردم، آب نمک نیست. در اصل اشک مایعی برای حفاظت از لایه سطحی چشم است تا در برابر مواجهه مداوم با هوا، خشک نشود و طراوت و تازگی خود را از دست ندهد.
در واقع اگر اشک وجود نداشته باشد لایههای سطحی چشم مانند قرنیه و ملتحمه خشک میشوند و در این حالت نه تنها علایم آزاردهندهای چون خارش، سوزش و احساس سنگریزه در چشم به وجود میآید، بلکه دید چشم نیز با تاری و اختلال مواجه میشود. پس وجود اشک برای سلامت چشم و داشتن یک دید خوب کاملا ضروری است. در عین حال، در اشک پادتنها و مواد محافظ و باکتریکش بسیار قدرتمندی وجود دارد که باعث میشود چشم در مقابل عفونتها محافظت شود.
● چرا اشکریزش؟
اگر کمی به مواردی که در بالا گفتیم فکر کنید دو علت مشخص برای اشکریزش مداوم از چشم پیدا خواهید کرد. به طور منطقی اشکریزش مداوم دو علت اصلی دارد که عبارتند از:
- تولید بیش از حد اشک به طوری که از توانایی دستگاه دفعی (شامل کانال بینی - اشکی) فراتر رود و بنابراین از چشم به بیرون و روی صورت سرازیر شود .
- انسداد مسیر خروجی (یعنی کانال بینی - اشکی) و ناتوانی کانال در تخلیه اشک از چشم. در این حالت اشک در درون چشم جمع و سپس از چشم به بیرون سرازیر میشود.
در عمل، بیشتر بیمارانی که به اشکریزش مداوم مبتلا هستند، در گروه دوم جای میگیرند. این افراد به دلایل متعدد دچار تنگی یا انسداد کانال تخلیه اشک هستند و اشک آنها به میزان کافی تخلیه نمیشود پس اشک، راهی به جز سرازیر شدن به روی صورت ندارد.
همانطور که گفتیم، در برخی موارد اشکریزش به علت افزایش تولید اشک صورت میگیرد. تصور کنید یک جسم خارجی مثل یک سنگریزه یا گرد و خاک داخل چشم شما رفته باشد.
بلافاصله میزان ترشح اشک شما به شدت افزایش پیدا میکند که در اصل به منظور دفاع و محافظت از چشم است. این ترشح اشک به قدری زیاد میشود که از ظرفیت کانال دفعی بالاتر رفته و از چشم به بیرون میریزد. در عمل هم همینطور است و بیشتر بیمارانی که اشکریزش در آنها از تولید بیش از حد اشک ناشی میشود، به علت وجود نوعی بیماری در چشم، دچار تحریک چشم هستند.
وجود جسم خارجی علت نادری برای اشکریزش مداوم است. در نظر بگیرید که مژههای فردی به داخل برگشته باشد (این حالت در بیماریهای مختلفی مثل سوختگی چشم، بریدگی و پارهشدگی پلک و یا حتی برخی بیماریهای عفونی مثل تراخم که در گذشته در کشورمان بسیار شایع بوده، ایجاد میشود.)
در این حالت مژهها با سطح چشم تماس پیدا میکنند، آن را تحریک مینمایند و باعث اشکریزش طولانی مدت و مداوم میشوند که بیمار را اذیت میکند. راهحل در این موارد، برگرداندن پلک به خارج است تا مژهها با سطح چشم تماس نداشته باشند. عفونت ملتحمه و بروز تومور در ملتحمه یا پلک نیز از دیگر عوامل محرکی هستند که با ایجاد احساس نامطلوب در چشم، باعث تحریک عصبی تولید اشک میشوند.
● سدی جلوی رودخانه
همانطور که گفتیم، شایعترین علت اشکریزشهای مداوم را انسداد کانال اشکی تشکیل میدهد. این اتفاق ممکن است در هر سنی روی دهد. حتی نوزادان بسیاری هستند که از همان بدو تولد و یا طی چند ماه اول به این مشکل (یعنی اشکریزش مداوم) مبتلا میشوند. در این نوزادان معمولا کانال اشکی به طور مادرزادی شکل نگرفته است و یا بخشی از آن به طور مادرزادی مسدود بوده است. این وضعیت در پنج تا شش درصد از نوزادان رخ میدهد، اما در ۶۰ تا ۹۰ درصد از موارد طی سال اول زندگی به طور خود به خود بهبود پیدا میکند. پس اگر نوزادی مبتلا به اشکریزش شد، معمولا پزشکان از همان ابتدا اقدام به درمان نمیکنند بلکه حدود شش تا ۱۲ ماه صبر میکنند تا به نوزاد فرصت دهند تا خودبهخود بهبود پیدا کند. البته طی این مدت سفارشات درمانی مانند ماساژ مکرر گوشه داخلی چشم و بینی به والدین داده میشود تا روند بهبود سرعت پیدا کند. در ضمن، پدر و مادر باید به شدت مراقب باشند که چشم کودک عفونت نکند، چون در صورت عفونت باید اقدامات درمانی (و حتی گاهی انجام جراحی یا میل زدن تحت بیحسی) سریعتر صورت گیرد.
در بزرگسالان هم به همین ترتیب مهمترین عامل اشکریزش را انسداد مجرای اشکی تشکیل میدهد. علل بسیار متفاوتی برای مسدود شدن مجرای اشکی در بزرگسالان وجود دارد. به طور مثال، تصادفات و ضربات به بینی یکی از مهمترین آنهاست. آسیبهای پلک نیز از دیگر علل اختلال در مسیر تخلیه اشک هستند، اما یک علت مهم دیگر التهاب کانال تخلیه اشک است. به طور مثال فردی را که دچار سینوزیت مزمن است در نظر بگیرید. التهاب سینوس میتواند به طور مجاورتی به کانال تخلیه اشک سرایت کند و با ضخیم و ملتهب کردن دیواره آن، باعث انسدادش شود.
● مطب چشمپزشک
همانطور که از مطالب گفته شده مشخص است، اشکریزش علل بسیار متفاوتی دارد. پس درمان هم بسته به نوع علت متفاوت خواهد بود. چشم پزشکان برای رسیدن به علت زمینهای از روشهای متفاوتی استفاده میکنند. مثل همه بیماریهای دیگر، مرحله اول از یک مصاحبه و معاینه بالینی کامل تشکیل میشود اما گاهی اوقات پزشک صلاح میبیند که از روشهای تشخیصی دیگری هم استفاده کند. به طور مثال، گاهی اوقات نوعی رنگ شیمیایی را به داخل چشم میریزد و سرعت تخلیه رنگ را محاسبه میکند (این رنگها تلخ هستند و از بیمار درباره زمان احساس تلخی آن در گلو و دهان سوال پرسیده میشود.)
گاهی اوقات از روشهای رادیولوژی و حتی ام.آر.آی هم میتوان برای بررسی باز بودن یا بسته بودن وضعیت کانال اشک استفاده کرد، اما متاسفانه در کشور ما چندان مورد توجه قرار نگرفتهاند. روشی که در حال حاضر در ایران بیشتر استفاده میشود، به کارگیری روشهای پزشکی هستهای یا اسکن مجاری اشکی است. در این روش ماده رادیواکتیو به داخل چشم چکانده میشود و سپس از طریق عکس برداری، سرعت تخلیه ماده رادیواکتیو به دقت محاسبه میشود که مبنای تشخیص را تشکیل میدهد.
● درمان
همانطور که پیش از این گفته شد، نوع درمان به علت زمینهای بستگی دارد. گاهی اوقات عوامل محرک مثل آلرژی باید درمان شود که برای این درمانها اغلب به تجویزهای دارویی و غیرجراحی نیاز است. گاهی نیز صبر و حوصله باعث ترمیم مشکلات میشود (به ویژه در بچهها.) گاهی ترمیم پلک و تصحیح مژهها نیاز است، اما در بعضی موارد هم باید کانال اشکی باز شود. برای باز کردن کانال اشکی در حال حاضر دو راه کلی وجود دارد.
یکی از این دو روش، در اصطلاح پزشکی پروبینگ نام دارد که مردم آن را با نام میل زدن میشناسند. در این روش، یک ابزار کوچک وارد مجرای اشکی میشود تا انسداد را برطرف و مسیر را باز کند. اما روش دوم انجام جراحی است که DCR نامیده میشود. به هر حال تصمیمگیری درباره نوع درمان و شیوه عمل تنها به وسیله یک چشم پزشک صورت میگیرد و بیماران باید بعد از عمل هم با وی در ارتباط باشند تا مراحل درمانی تحت پیگیری او ادامه پیدا کند.
● روی دیگر سکه
با اینکه وجود اشک و ترشح مداوم آن برای چشم کاملا ضروری و حیاتی است اما گاهی اوقات هم مشکلساز و دردسر آفرین میشود. به طور طبیعی، اشک در گوشه خارجی پلک فوقانی و به وسیله غدهای به نام غده اشکی تولید و به درون چشم تخلیه میشود و در نهایت پس از عبور از روی چشم و شستوشوی آن، وارد کانالی به نام کانال بینی- اشکی میشود که مجرای آن در سمت داخلی چشم قرار دارد.در اصل سوراخ ورودی این کانال روی لبه داخلی پلک، کنار بینی واقع شده است. اشک از این نقطه به داخل کانال میرود و سپس درون بینی تخلیه میشود. در مرحله بعد از داخل بینی به حلق فرستاده میشود. حجم این انتقال و مایع به قدری اندک است که شما به طور عادی طی روز از این روند با اطلاع نمیشوید و آن را احساس نمیکنید اما زمانی که گریه میکنید به علت تحریکات عصبی تولید اشک زیاد میشود و متعاقبا میزان اشکی که به درون کانال و در نهایت بینی میرسد هم بیشتر میشود. در این حالت شما ورود اشک به داخل بینی را کاملا احساس میکنید و از این روند باخبر میشوید.